Biblioteka Publiczna Gminy Łomża zorganizowała 14 września 2022 roku w Podgórzu uroczyste spotkanie z okazji Dnia Sybiraka i konferencję nt. „Sybiracy – było, nie minęło”. Do udziału w wydarzeniu zaproszono sybiraków, rodziny sybirackie, osoby zajmujące się badaniami historycznymi oraz władze państwowe i samorządowe: gminne, powiatowe, wojewódzkie, a także lokalnych mieszkańców.
Uroczystość rozpoczęła się Mszą świętą w intencji sybiraków i ich rodzin. Z kościoła uczestnicy uroczystości na czele z pocztami sztandarowymi przemaszerowali przed siedzibę Biblioteki, gdzie w Alei Pamięci Ofiar Sybiru został odśpiewany hymn państwowy oraz „Marsz Sybiraków”, a delegacje złożyły kwiaty i zapaliły znicze. Tę część uroczystości prowadziła bibliotekarka Edyta Pazik.
W sali konferencyjnej powitała gości dyrektor Biblioteki Wiesława Kłosińska. Przedstawiła prelegentów konferencji, a obecnym sybirakom złożyła życzenia i wręczyła symboliczne róże, dziękując za uczestnictwo i zaangażowanie. Gos zabierali także przedstawiciele samorządu.
Mottem konferencji były znamienne słowa bł. kard. Stefana Wyszyńskiego „Gdy gaśnie pamięć ludzka, dalej mówią kamienie”. Referaty wygłosili: dr Tomasz Danilecki – historyk, pracownik Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku; Monika Szarejko – kierownik Działu Wystaw Stałych w Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku oraz Dariusz Syrnicki – wiceprezes Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych Okręgu Łomża.
Spotkaniu towarzyszyła wystawa pt. „A myśmy szli i szli niepokonani” wypożyczona z Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Przedstawia ona w bardzo przystępny sposób tematykę czterech masowych deportacji w głąb ZSRR oraz dwóch armii, których utworzenie umożliwiało sybirakom opuszczenie „nieludzkiej ziemi”. Plansze wystawowe są wzbogacone fragmentami wspomnień i fotografiami oraz wizerunkami eksponatów, które za pośrednictwem kodów QR można także obejrzeć na stronach Muzeum Pamięci Sybiru. Autorem wystawy jest Piotr Popławski, kierownik Działu Projektów w Muzeum Pamięci Sybiru.
Zapraszamy do obejrzenia wystawy, która będzie prezentowana w siedzibie Biblioteki do 31 października 2022 roku, w godzinach 10.00-18.00.
Przedstawiamy Państwu refleksję na temat „Miejsca pamięci Sybiru źródłem wiedzy i badań naukowych” oraz galerię zdjęć z przebiegu uroczystości.
Biblioteka Publiczna Gminy Łomża od lat zajmuje się upamiętnianiem historii związanej z wywózką Polaków na Syberię. Aleja Pamięci Ofiar Sybiru, zgromadzone archiwum, wydane publikacje, przyjęte wycieczki osób oraz całych rodzin z Polski i z zagranicy, zorganizowane konferencje i uroczystości rocznicowe to owoce naszej długoletniej pracy. Tego, co zdołaliśmy ocalić od zapomnienia, nie da się przemilczeć, zapomnieć – przemawia obrazem i słowem.
Światowy Dzień Sybiraka został uchwalony w 1989 roku na dzień 17 września. To właśnie w tym dniu w 1939 roku sowieckie hordy runęły na Polskę, by wspólnie z Niemcami ujarzmić naszą Ojczyznę i podzielić między siebie. Święto Sybiraków przypomina o tym, ostrzega nas i przyszłe pokolenia oraz w szczególny sposób przemawia do rządzących, aby nie pozwolili nigdy powtórzyć się tak tragicznej historii.
Na kartach historii znajdujemy informacje o jeńcach wojennych zesłanych na Sybir już w XVII wieku, ale masowe zsyłki mają miejsce w wieku XIX, a masowe deportacje na wschód – w czasie II wojny światowej. Tysiącami mogił naszych rodaków została usłana Syberia, Kołyma, Kazachstan i inne zakątki imperium zła.
Wiele symbolicznych miejsc można znaleźć na mapie Polski. Istnieje też polska diaspora na Syberii, gdzie powstały osiedla i miasta utworzone przez ludzi, którzy od wieków są mieszkańcami syberyjskiej ziemi, ale mają polskie korzenie. Tam również symbolem odrodzenia się kultury i świadomości są znaki pamięci związane z zesłańczym losem. Powstały także utwory literackie, artykuły, reportaże, wywiady, które mówią o polskim wkładzie w działalność gospodarczą, naukową i cywilizacyjną na Syberii.
Spotkania z sybirakami, spośród których żyją już tylko nieliczni, są żywym, niepowtarzalnym pomnikiem. Wrócili, aby mówić, dać świadectwo i nazywać okrutny czas po imieniu, z wielką pokorą. Spotkania z sybirakami i ich historią przypominają, że musimy ciągle się uczyć i karmić swoje dusze dobrem. Sybir jest dziełem człowieka – jedni drugim zgotowali to piekło. Kiedy ci, którzy są silni, nie służą innym, stają się niebezpieczni. To stwierdzenie jest ciągle żywe, niezależnie od czasów, w których żyjemy. Dziś również nie traci na aktualności.
Sybir – to machina odczłowieczająca, której zadaniem było zabić człowieka, a w szczególny sposób jego duszę. Historie życia na nieludzkiej ziemi przekraczają granice wyobraźni. Mimo różnych represji, głębokich ran na sercu i ciele, dusz jednak nie dało się zabić. Siłę zyskiwały odruchy człowieczeństwa, chęć przeżycia i odzyskania wolności, nawiązywanie więzi między ludźmi.
Tematy związane z Syberią są poruszane i analizowane podczas konferencji i seminariów organizowanych z okazji rocznic i świąt narodowych. Prowadzone są badania naukowe, m.in. socjologiczne, psychologiczne, religijne. Ta ogromna baza, choć ma wiele szczelin, jest fundamentem dla przyszłości. Wielki poeta Norwid pisał tak: „Tyko że aby mierzyć drogę przyszłą, trzeba koniecznie pomnieć, skąd się wyszło…”. Czas upływa bezlitośnie i droga jest już bardzo krótka, zakończy ją ostatni z żyjących sybiraków, w dniu gdy Pan go powoła.
Przez długi okres, dziesiątki lat, milczano w Ojczyźnie o tych, którzy wrócili z nieludzkiej ziemi. A oni długo czekali, aby zacząć mówić. Niektórzy już tracili nadzieję, że imperium zła pęknie i jutrzenka wolności otworzy im usta. Sybiracy, którzy żyją, pragną, by ich historia nie została zapomniana. W tym celu jesteśmy z nimi, wspieramy ich i zapewniamy o naszej pamięci. Hasłem dzisiejszej konferencji są jakże znamienne słowa bł. kard. Stefana Wyszyńskiego: „Gdzie gaśnie pamięć ludzka, niech dalej mówią kamienie”.
Wielu spośród zesłańców polskich na Syberii na przestrzeni wieków wykorzystywało swoją wiedzę, umiejętności i zapał do pracy. Bywali liderami rozwoju cywilizacji na odległym wschodzie i w Kazachstanie oraz badaczami syberyjskiej ziemi i ludów ją zamieszkujących. Budowali szkoły. Prowadzili działalność naukową przede wszystkim jako przyrodnicy i geologowie. Można tu wymienić przykłady Wiktora Godlewskiego, Aleksandra Czekanowskiego czy Benedykta Dybowskiego.
Nie da się przecenić udziału polskich naukowców w odkryciu i badaniu Syberii. Wielu z nich swoje pasje odkryło właśnie na zesłaniu. W tym miejscu należy wymienić Bronisława Piłsudskiego, brata Józefa Piłsudskiego, który prowadził pionierskie badania etnograficzne. Od nazwisk polskich odkrywców wywodzą się liczne nazwy geograficzne na Dalekim Wschodzie. Rosyjska gospodarka oparta jest przede wszystkim na bogactwach naturalnych Syberii. Nie sięgnęła by po nie bez udziału polskich uczonych. A dokonali tych osiągnięć ówcześni – można by dziś powiedzieć – „więźniowie polityczni”. To oni otworzyli przed społecznością syberyjską wrota cywilizacji i kultury europejskiej.
Dziś na rozległych przestrzeniach syberyjskich żyje wielu Polaków. Ich spojrzenie na Syberię zależy od tego, w jakich warunkach i miejscu się znajdują. W wielu z nich dzikość syberyjska została zaszczepiona na zawsze. Pokochali ją i pragną tam żyć. Losy Polaków na Syberii to temat wielowątkowy, różnorodny i bardzo rozległy.
Tworząc miejsca pamięci, bazy tematyczne, archiwa, krok po kroku dodajemy kolejne cegiełki do wspólnego dzieła dokumentowania i badania historii zesłań i deportacji. Każda cegiełka, którą mogą być zebrane wspomnienia, zdjęcia, listy, przeprowadzone wywiady itp., łączy się ze zbiorami innych instytucji, wzbogacając ogólny zasób. Materiały zebrane w poszczególnych jednostkach w województwie podlaskim połączone ze zbiorami Muzeum Pamięci Sybiru oraz Instytutu Pamięci Narodowej tworzą bogatą bazę archiwalną, służącą różnorodnym badaniom naukowym. Małe jednostki, takie jak np. lokalne biblioteki, często inspirują do wspólnej pracy i docierają do unikatowych źródeł.
W tym miejscu pragnę podkreślić rolę naszej biblioteki w dokumentowaniu i upamiętnianiu lokalnej historii, zwłaszcza historii deportacji w głąb ZSRR. Biblioteka opracowała bazę osób wywiezionych z terenu gminy Łomża, spisała wiele rozmów z sybirakami, wydawała publikacje, organizowała uroczystości z okazji rocznic i świąt narodowych. Aleja Pamięci Ofiar Sybiru jest najbardziej widocznym owocem naszej długoletniej pracy i współpracy z poszczególnymi osobami, instytucjami czy przedstawicielami rządu i samorządów. Jednoczy społeczność, pozwalając godnie oddać hołd wszystkim sybirakom niezależnie od daty zsyłki.
Nasza gminna biblioteka jest ważnym ogniwem regionalnym, jeśli chodzi o podejmowanie tematyki syberyjskiej, i współpracuje w tym zakresie z innymi instytucjami i organizacjami, m.in. oddziałem Związku Sybiraków Polskich, szkołą imienia Dzieci Sybiru w Szczepankowie, Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku itp.
Wiesława Kłosińska
